In het kader van het 750-jarig bestaan van Amsterdam en de 80-jarige bevrijding van Nederland, presenteert Foam De Ondergedoken Camera. Deze tentoonstelling toont het werk van fotografen van de gelijknamige groep, die tijdens het laatste jaar van de Duitse bezetting de erbarmelijke omstandigheden in Amsterdam hebben vastgelegd. De tentoonstelling geeft hiermee een uniek inzicht in de gedurfde missies van de verzetsgroep en hun bijdrage aan de beeldvorming van de bezetting en de Hongerwinter. De Ondergedoken Camera omvat het werk van gerenommeerde fotografen zoals Cas Oorthuys, Charles Breijer en Emmy Andriesse.
De verzetsgroep stond onder leiding van Fritz Kahlenberg en Tonny van Renterghem. Vanaf november 1944, toen fotograferen in de publieke ruimte verboden werd, werkten zij en een kern van veertien fotografen in het geheim om het leven onder de Duitse bezetting en het verzet te documenteren. Overtreding van het fotografieverbod was gevaarlijk. Kahlenberg, een Duitse jood, emigreerde in 1933 naar Amsterdam en was actief in het verzet, onder meer bij het vervalsen van persoonsbewijzen. Van Renterghem had een militaire achtergrond en was tijdens de bezetting eveneens actief in het verzet. Hoewel hij zelf geen fotograaf was, speelde hij een cruciale rol in de coördinatie tussen De Ondergedoken Camera en andere verzetsgroepen. Het was de bedoeling dat de beelden naar Londen werden gesmokkeld om de Nederlandse regering in ballingschap te overtuigen van de noodzaak van geallieerde voedseldroppings in Nederland maar dit is nooit gebeurd. De foto’s geven een realistisch beeld van het dagelijkse leven van de laatste maanden van de oorlog in bezet Amsterdam.
Het historisch materiaal van de groep is in verschillende Nederlandse collecties bewaard gebleven in de vorm van negatieven, originele fotoafdrukken, albums en fotoboeken. De tentoonstelling belicht onderwerpen zoals de Hongerwinter, het verzet, de illegale pers, sabotageacties, wapentransporten en de bevrijding.
De Ondergedoken Camera is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. De gelijknamige publicatie van NIOD-historici René Kok en Erik Somers verschijnt in maart 2025. De tentoonstelling is samengesteld met co-curator Hripsimé Visser, voormalig conservator fotografie van Stedelijk Museum Amsterdam en tentoonstellingsvormgever Jeroen de Vries. De Amsterdamse burgemeester Femke Halsema zal de tentoonstelling in Foam openen.
Deze tentoonstelling is onderdeel van de serie ‘The Camera as a Weapon’, waarin Foam via tentoonstellingen en publieksprogrammering meerjarig aandacht besteed aan de rol van de camera in tijden van oorlog en conflict.
In het kader van 4 en 5 mei 2025 maakt het Amsterdams 4 en 5 mei comité, in samenwerking met het Foam en het NIOD, hier ook een buitententoonstelling over. Van 29 april t/m 6 mei is te deze te zien op het Museumplein.
Over De Ondergedoken Camera
Vanuit de verzetshaard aan de Michelangelostraat 36 in Amsterdam-Zuid mobiliseerden Kahlenberg en Van Renterghem een groep fotografen. Hun camera’s zaten verborgen in een handtas of jas zodat ze ongemerkt te werk konden gaan. Velen van hen gebruikten een Rolleiflex waarbij de zoeker bovenop het apparaat zit, wat het makkelijker maakte om vanaf heuphoogte te fotograferen. Vanwege de risico’s die georganiseerd verzetswerk met zich meebracht, wisten de fotografen niet van elkaar dat ze onderdeel uitmaakten van de groep. Ze werkten onder neutrale namen zoals ‘Nederland Archief’ en ‘Centraal Beeldarchief’. Slechts enkele weken na de bevrijding, begin juni 1945, was een selectie van het werk al te zien in de tentoonstelling ‘De Ondergedoken Camera’ in een pand aan de Keizersgracht in Amsterdam. Deze tentoonstelling werd landelijke bekend, waarna zij als groep deze naam aannamen. Nu, tachtig jaar later, keert hun nalatenschap terug in een nieuwe tentoonstelling aan dezelfde gracht.
De Ondergedoken Camera bestond uit Tonny van Renterghem (1919-2009), Fritz Kahlenberg (1916-1996), Emmy Andriesse (1914-1953), Carel Blazer (1911-1980), Charles Breijer (1914-2011), Cornelis Holtzapffel (1916-1984), Ingeborg Kahlenberg-Wallheimer (1920-1996), Boris Kowadlo (1912-1959), Frits Lemaire (1921-2005), Marius Meijboom (1911-1998), Margreet Meijboom-van Konijnenburg (1910-onbekend), Cas Oorthuys (1908-1975), Hans Sibbelee (1915-2003), Ben Steenkamp (1917-1967), Ad Windig (1912-1996) en Krijn Taconis (1918-1979). Taconis was de eerste Nederlander die werkte voor het gerenomeerde internationale fotografencollectief Magnum.
De Ondergedoken Camera is van 2 mei — 2 oktober 2025 te zien in Foam.
Foam is dagelijks open van 10.00 tot 18.00 uur, do/vr van 10.00 tot 21.00 uur.
Foam
Keizersgracht 609
1017 DS Amsterdam
The Netherlands
+ 31 (0)20 5516500
www.foam.org
Note to editors
Deze tentoonstelling wordt mede mogelijk gemaakt door de genereuze steun van Vfonds. Vfonds is het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranen.
De beelden uit de tentoonstelling zijn bruikleen van o.a. het Maria Austria Instituut (MAI), het NIOD Instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies, het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam (NFM), collectie Flip Bool en Veronica Hekking en de Bijzondere Collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden.
